Đề cương ôn tập học kì I Giáo dục công dân lớp 10

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP HỌC KÌ I CÔNG DÂN 10
PHẦN LÍ THUYẾT
Bài 1: Thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng
(Triết học ra đời vào những năm 40 của thế kỉ XIX, do Mác sáng lập. Chủ nghĩa Mác gồm: triết học, kinh tế chính trị và CNXHKH)
Thế giới quan và phương pháp luận
Vai trò
Triết học là hệ thống các quan điểm lí luận chung nhất về thế giới và vị trí của con người trong thế giới đó
Triết học có vai trò là thế giới quan, phương pháp luận chung cho mọi hoạt động nhận thức của con người
Thế giới quan duy vật và thế giới quan duy tâm
Thế giới quan là toàn bộ những quan điểm và niềm tin định hướng hoạt động vả con người trong cuộc sống
( Thế giới quan gồm: huyền thoại, tôn giáo, triết học)
Thế giới quan có 2 loại:
+ Thế giới quan duy vật: cho rằng, giữa vật chất và ý thức thì vật chất là cái có trước, cái quyết định ý thức. Thế giới vật chất tồn tại khách quan, độc lập đối với ý thức của con người, không do ai sáng tạo ra và không ai có thể tiêu diệt được
+ Thế giới quan duy tâm cho rằng, ý thức là cái có trước và là cái sản sinh ra giới tự nhiên
Thế giới quan duy vật có vai trò tích cực, thúc đẩy xã hội phát triển. Ngược lại, thế giới quan duy tâm kìm hãm sự phát triển của xã hội
Vấn đề cơ bản lớn của mọi Triết học, đặc biệt là của Triết học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy và tồn tại
Phần bổ sung
Nội dung vấn đề cơ bản của Triết học gồm 2 mặt. Mặt thứ nhất trả lời câu hỏi: Giữa vật chất (tồn tại, tự nhiên) và ý thức (tư duy, tinh thần), cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào? Mặt thức hai trả lời câu hỏi: Con người có thể nhận thức được thế giới khách quan hay không?
Các quan niệm được coi là thuộc thế giới quan duy vật: nước là bản nguyên của mọi cái đang tồn tại, nguyên tử (hạt vật chất không thể phân chia được) và chân không là hay nhân tố tạo nên mọi vật,
Các quan niệm được coi là thuộc thế giới quan duy tâm: Tồn tại là cái được cảm giác (không có sự vật nằm ngoài cảm giác; mọi sự vật chỉ tồn tại trong chừng mực người ta cảm giác được nó)
Phương pháp luận biện chứng và phương pháp luận siêu hình
Phương pháp luận là học thuyết về phương pháp nhận thức khoa học và cải tạo thế giới
Phương pháp luận có 2 loại:
+ Phương pháp luận biện chứng: xem xét sự vật, hiện tượng trong sự ràng buộc lẫn nhau giữa chúng trong sự vận động và phát triển không ngừng của chúng
Các câu nói có yếu tố biện chứng: các câu thành ngữ, tục ngữ (Rút dây động rừng, Tre già măng mọc, Môi hở răng lạnh, Nước chảy đá mòn,), Không ai tắm hai lần trên cùng một dòng sông,
+ Phương pháp luận siêu hình: xem xét sự vật, hiện tượng một cách phiến diện, chỉ thấy chúng tồn tại trong trạng thái cô lập, không vận động, không phát triển, áp dụng một cách máy móc đặc tính của sự vật này vào sự vật khác
	Vd: Do không nắm được đặc tính riêng của giới hữu cơ, ông đã cho rằng, cơ thể con người cũng giống như các bộ phận của một cỗ máy , quan niệm thầy bói trong chuyện “thầy bói xem voi”, Đèn nhà ai nhà nấy rạng,
Chủ nghĩa duy vật biện chứng – sự thống nhất hữu cơ giữa thế giới quan duy vật và phương pháp biện chứng
Bài 3: Sự vận động, phát triển của thế giới vật chất
Thế giới vật chất luôn luôn vận động
Khái niệm vận động
Vận động là mọi sự biến đổi (biến hóa) nói chung của các sự vật và hiện tượng trong giới tự nhiên và đời sống xã hội
Vận động là phương thức tồn tại của thế giới vật chất
Vận động là thuộc tính vốn có của sự vật hiện tượng
Vận động là phương thức tồn tại của thế giới vật chất
Sự vật hiện tượng muốn tồn tại thì phải vận động và chỉ có thông qua vận động
Các hình thức vận động cơ bản của thế giới vật chất
Có 5 hình thức cơ bản:
Vận động cơ học (thấp nhất)
Vận động vật lí
Vận động hóa học
Vận động sinh học
Vận động xã hội (cao nhất)
Mối quan hệ: hữu cơ, trong đó hình thức vận động cao bao hàm các hình thức vận động thấp hơn, có thể chuyển hóa cho nhau trong những điều kiện nhất định
Thế giới vật chất luôn luôn phát triển
Khái niệm phát triển
Phát triển là khái niệm dùng để khái quát những vận động theo chiều hướng tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Cái mới ra đời thay thế cái cũ, cái tiến bộ ra đời thay thế cái lạc hậu.
Quá trình phát triển không diễn ra một cách đơn giản, một cách quanh co, phức tạp, đôi khi có những bước thụt lùi tạm thời song khuynh hướng tất yếu là cái mới ra đời thay thế cái cũ, cái tiến bộ thay thế cái lạc hậu
Hình biểu diễn sự phát triển là “xoáy trôn ốc”
Bài học rút ra: sự vật hiện tượng muốn tồn tại thì phải vận động và chỉ thông qua vận động ,khi xem xét một sự vật hiện tượng hoặc đánh giá một con người, cần phát hiện ra những nét mới, ủng hộ cái tiến bộ, tránh mọi thái độ thành kiến, bảo thủ.
Bài 4: Nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng
Thế nào là mâu thuẫn
Mâu thuẫn là một chỉnh thể trong đó 2 mặt đối lập vừa thống nhất vừa đấu tranh với nhau
Hai mặt đối lập của mâu thuẫn
Đó là những khuynh hướng, tính chất, đặc điểm, mà trong quá trình vận động, phát triển của sự vật hiện tượng chúng vận động theo những chiều trái ngược nhau
Sự thống nhất giữa các mặt đối lập
Trong mỗi mâu thuẫn, 2 mặt đối lập liên hệ, gắn bó với nhau, làm tiền đề tồn tại cho nhau. Triết học gọi đây là sự thống nhất giữa các mặt đối lập
Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập
Trong mỗi sự vật hiện tượng, 2 mặt đối lập luôn tác động, bài trừ, gạt bỏ nhau. Triết học gọi đây là sự đấu tranh giữa các mặt đối lập
Mâu thuẫn là nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật hiện tượng
Giải quyết mâu thuẫn
Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập là nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng
Mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng đấu tranh
Mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng sự đấu tranh giữa các mặt đối lập, không phải bằng con đường điều hòa (vì có đấu tranh thì mới xóa bỏ được cái cũ và cái mới ra đời dẫn đến sự phát triển)
Bài học:
+ Để giải quyết mâu thuẫn phải có phương pháp đúng đắn, phải biết phân tích mâu thuẫn cụ thể trong tình hình cụ thể
+ Biết phân tích điểm mạnh, điểm yếu của từng mặt đối lập, phân tích mối quan hệ giữa các mặt của mâu thuẫn
+ Phải biết phân biệt đúng sai, cái tiến bộ, cái lạc hậu, nâng cao nhận thức xã hội, phát triển nhân cách
+ Phải biết đấu tranh phê bình và tự phê bình, tránh tư tưởng “dĩ hòa vi quý”
Bài 5: Cách thức vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng
Lượng
Chất
Giống
Đều là thuộc tính vốn có của sự vật hiện tượng
Có mối quan hệ mật thiết với nhau
Khác
Thuộc tính vốn có, biểu thị trình độ phát triển nhanh hay chậm
Là thuộc tính cơ bản, tiêu biểu cho sự vật hiện tượng, phân biệt nó với sự vật hiện tượng khác
Biến đổi trước
Biến đổi sau
Biến đổi dần dần
Biến đổi nhanh tại điểm nút
Cách thức biến đổi của lượng và chất:
Lượng biến đổi trước: sự biến đổi của các sự vật hiện tượng bao giờ cũng bắt đầu từ sự biến đổi của lượng
Lượng biến đổi dần dần chỉ khi nào vượt quá giới hạn của độ mới tạo ra biến đổi về chất
Độ: là giới hạn mà trong đó sự biến đổi về lượng chưa làm thay đổi về chất của sự vật hiện tượng
Điểm nút: là điểm giới hạn mà tại đó sự biến đổi của lượng làm thay đổi chất của sự vật hiện tượng
Bài học:
Trong học tập và rèn luyện chúng ta phải kiên trì nhẫn nại, không coi thường việc nhỏ
Tránh nóng vội, đốt cháy giai đoạn; hành động nửa vời, nôn nóng, không triệt để đều không đem lại kết quả như mong muốn
Trong quan hệ tình bạn, tình yêu cần phải biết đảm bảo giới hạn nhất định
Bài 6: Khuynh hướng vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng
Phủ định là xóa bỏ sự tồn tại của một sự vật hiện tượng nào đó
Phủ định biện chứng
Phủ định siêu hình
Giống
Đều xóa bỏ sự tồn tại của một sự vật hiện tượng
Khác
Do sự can thiệp, sự tác động từ bên ngoài
Do sự phát triển của bản thân sự vật hiện tượng
Phủ định “sạch trơn”, vứt bỏ hoàn toàn cái cũ
Không phủ định “sạch trơn”, không vứt bỏ hoàn toàn cái cũ
Khuynh hướng phát triển của sự vật hiện tượng: Phủ định của phủ định
Bài học:
Tộn trọng quá khứ nhưng tránh tư tưởng bảo thủ, lạc hậu
Không nên ảo tưởng về sự ra đời dễ dàng của cái mới
Tin tưởng về sự tất thắng của cái mới vì đây là khuynh hướng phát triển tất yếu của sự vật hiện tượng
Bài 7: Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
Nhận thức là sự phản ánh các sự vật hiện tượng của thế giới khách quan vào bộ óc con người, để tạo nên những hiểu biết về chúng
Quá trình nhận thức gồm 2 giai đoạn:
Nhận thức cảm tính: do sự tiếp xúc của các cơ quan cảm giác  hiểu biết về các đặc điểm bên ngoài
Nhận thức lí tính: dựa trên tài liệu nhận thức cảm tính đem lại  tìm ra bản chất, quy luật của sự vật, hiện tượng
Thực tiễn là toàn bộ những hoạt động vật chất có mục đích, mang tính lịch sử - xã hôi của con người nhằm cải tạo tự nhiên và xã hội
3 hình thức cơ bản:
Hoạt động sản xuất vật chất (quan trọng nhất)
Hoạt động chính trị - xã hội
Hoạt động thực nghiệm khoa học
Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
Thực tiễn là cơ sở của nhận thức vì: suy cho cùng, mọi nhận thức của con người đều trực tiếp bắt nguồn từ thực tiễn
Thực tiễn là động lực của nhận thức
Thực tiễn là mục đích của nhận thức: các tri thức khoa học chỉ có giá trị kho nó được áp dụng vào thực tiễn
Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lí: vì các nhận thức khoa học có thể đúng có thể sai và chỉ có qua thực tiễn kiểm nghiệm mới đánh giá tính đúng sai của nó
So sánh thực tiễn và thực tế
Thực tiễn
Thực tế
Tiến bộ hoạt động vật chất của con người
Phạm vi hẹp
Tồn tại cùng với sự tồn tại của con người
Tiến bộ những thứ xung quanh chúng ta
Phạm vi rộng
Tồn tại vĩnh cửu
Bài 9: Con người là chủ thể của lịch sử, là mục tiêu phát triển của xã hội
Con người là chủ thể của lịch sử
Con người tự sáng tạo ra lịch sử của mình
Con người là chủ thể sáng tạo nên những giá trị vật chất và tinh thần của xã hội
Con người là động lực của các cuộc cách mạng xã hội
Con người là mục tiêu phát triển của xã hội
Vì sao con người là mục tiêu phát triển của xã hội
Con người là chủ thể của lịch sử cho nên con người cần phải được tôn trọng, cần được đảm bảo các quyền chính đáng của mình, phải là mục tiêu của sự phát triển của xã hội
Con người là chủ thể của lịch sử cho nên sự phát triển của xã hội phải vì con người, phait thỏa mãn các nhu cầu vật chất – tinh thần của con người
Chủ nghĩa xã hội với sự phát triển toàn diện của con người
Xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh mọi người đều được có cuộc sống tự do, hạnh phúc, mọi người đều được phát triển toàn diện, đó là mục tiêu cao cả của chủ nghĩa xã hội.